İlçenin adının Osmanlı döneminden bu yana kullanılan “Gurdilan” kelimesinin Türkçeleştirilmiş hali olduğu ifade edilmektedir.
Osmanlı Devleti’nde idari bir birim olarak da geçen Gurdilan, halk arasında da uzun yıllardır bu bölgeyi tanımlamak için kullanılmaktadır.
Kelimenin Kürtçe “Kurt yüreklilerin mekanı” veya “Cesurların yeri” anlamına geldiği belirtilse de, Şeref Xan’ın ünlü eseri Şerefnamede bölgeye dair farklı bir tarihsel çerçeve sunulmaktadır. Şeref Xan, Kurtalan’ın da içinde bulunduğu Gurdkilan Mirliği’nden bahsederken, kelimenin aslının “Gurdkilan” olduğunu ancak zamanla “Gurdilan”a evrildiğini belirtmiştir.
Tarihçiler, Gurdilan isminin kökenini daha da eskiye dayandırarak, antik çağlarda bu bölgede hüküm süren Gordiyen Krallığı’na bağlamaktadır. MÖ 400-50 yılları arasında varlık gösteren bu krallığın adının, bölgedeki yerleşim yerleri üzerinde etkili olduğu savunulmaktadır.
1514 yılında Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim ile Safevî Hükümdarı Şah İsmail arasında gerçekleşen Çaldıran Savaşı, bölgenin kaderini belirleyen önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Osmanlı zaferiyle sonuçlanan bu savaşın ardından, Osmanlı Devleti’nin bölgedeki hakimiyeti pekişmiştir. Bu süreçte, Osmanlı’ya destek veren Kürt Mirlikleri ve Beylikleri, Osmanlı idaresi altında yer almıştır. Kürt Mirliklerinin Osmanlı ile ittifak kurmasında en önemli isimlerden biri ise İdris-i Bitlisi olmuştur.
Tarihçilerin üzerinde durduğu bu bilgiler, Kurtalan isminin kökeni ve geçmişi hakkında çeşitli ipuçları sunmaktadır. Ancak resmi belgelerde kapsamlı verilerin bulunmaması nedeniyle ilçenin tarihi ve isim kökeni konusunda kesin bir sonuca ulaşmak güçtür.
