Deng (ses) ve bej (söyleyen) kelimelerinden türeyen dengbejlik, coğrafyanın kaderiyle şekillenmiş bir sanat olarak biliniyor. İbn Haldun’un “Coğrafya kaderdir” sözünün yansıması olan bu gelenek, insanların tarih boyunca yaşadığı olayları klamlaştırarak geleceğe taşıdı.
Kürtlerin Homerosu: Evdale Zeynike
Antik çağın halk ozanı Homeros’un Batı edebiyatındaki etkisine benzer şekilde, Kürt sözlü edebiyatında dengbejliğin en önemli isimlerinden biri Evdale Zeynike olarak kabul ediliyor. Kürtlerin Homerosu olarak anılan Evdale Zeynike, klamlarıyla halkın belleğinde destanlaşmış bir isim. Ölüm döşeğinde oğluna söylediği “Sizlere mal-mülk bırakamadım ama değeri altınlarla ölçülemeyecek eserler bıraktım” sözleri, bu sanatın değerini ortaya koyuyor.
Garzan Bölgesinde Dengbejlik Geleneği
Garzan’ın kalbi olan Kurtalan, tarih boyunca birçok değerli dengbeje ev sahipliği yaptı. 1809 yıllarında Mırada aşiretinden kadın dengbej Rinda Bekir, yöredeki dengbejlik geleneğinin önemli temsilcilerindendi. Yine sesiyle ün salmış isimler arasında Derweşe Binofi, Teyibe Mahribi, Eyndarlı Niyazi Beg, Receye Sihi ve Kasım Yorulmaz bulunuyor. Günümüzde ise Mesut Karataş, Mehmet Cane Xerzi, Hûsamedine Zoqaydi, Mihemede Elîye Comanî, Emere Xate, Ebuzêrê Misirci, Xalitê Xerzi, Salihe Qubini ve Emine Hamduni bu geleneği sürdüren isimler arasında.
Öne Çıkan Dengbejler
- Niyazi Yorulmaz: Sesi ve tarzıyla öne çıkan Niyazi Yorulmaz, klamlarını yalnızca yakın çevresinde söylemesine rağmen bölge dengbejleri arasında saygın bir yer edindi.
- Derweşe Binofi: Aşiretler arası çatışmaları ve yaşanan olayları klamlaştırarak anlatan Derweşe Binofi, güçlü sesiyle tanınıyordu.
- Teyibe Mahribi: Bölgedeki olayları kendi yorumuyla meclislerde seslendiren Teyibe Mahribi, uzun yıllar kasetleri dinlenen bir isim oldu.
- Emine Hamduni: 1949 doğumlu Hamduni, dengbejliği babasından öğrenerek farklı şehirlerde bu geleneği yaşattı, 1985’ten sonra Almanya’da yaşamına devam etti.
- Salihê Qubini (Salih Yorulmaz): 48 yıldır klam söyleyen Qubini, Kürtlerin tarihi ve kültürünün dengbejlik sayesinde ayakta kaldığını vurguluyor. Şu ana kadar dört albüm çıkaran Qubini, eserlerinde aşkı ve isyanı dile getirdi.
Rojda’nın Dengbejlik Yolculuğu
Kurtalan'ın Tütün köyünde doğan Rojda, müzik çalışmalarına ağabeyinin grubunda türkü yorumcusu olarak başladı. Dengbejlerin piri olarak bilinen Şakiro’nun kasetinde yer alan “Wey Dil Wey Dil” eserinde yaptığı düet ile tanınan Rojda, günümüzde dengbej geleneğini modern müzikle harmanlayarak sürdürüyor.
Kurtalanlı dengbejler, geçmişin sesini bugüne taşıyarak hem Kürtçe dilini hem de bölgenin kültürel mirasını yaşatmaya devam ediyor.
