Kurtalan Kaymakamlığı kaynaklarına göre Kurtalan ilçe olmadan önce, Sason ilçesine bağlı bir köy iken, ilçe merkezine uzaklığı nedeniyle, 1904 yılında Beşpınar ( Rıdvan ) köyünde yeni bir ilçe kurulmuş.
Bir yıl sonra ilçe merkezi bilinmeyen sebeplerle 1905 yılında Beykent köyüne, daha sonra Kayabağlar (Zokeyt) köyüne oradan Saipbeyli (Beybo) köyüne ve daha sonra Garzan beylerinin etkisiyle Yanarsu (Zok) köyüne taşınmış.
1938 yılına kadar Zok Köyünde bulunan ilçe, Zok Köyünün diğer köylere uzaklığı, merkezi konumda olmayışı ve demiryolunun yapımı ile bu yolun son durağı olan Misriç Köyüne 1 Haziran 1938 tarihinde taşınırken çıkarılan kanunla idari birimin adı "Kurtalan" olarak değiştirildi.
Kurtalan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Siirt ilinin dağılımında yer alıyor. Doğusunda Siirt ili, batınsında Beşiri ilçesi, Kuzeydoğusunda Baykan ilçesi, Kuzeybatısında Kozluk ilçesi, Güneydoğusunda Eruh ilçesi ve Güneybatısında Hasankeyf ilçesi yer alıyor.
İlçenin Doğusunda Başur çayı, Batısında Garzan çayı ve güneyinde Botan çayı doğal olarak idari idari sınırlarını belirlemektedir.
669 bin 250 metre karelik yüz ölçümün sahip Kurtalan 1944 yılında resmen ilçe olup idari işlerin merkezi haline geldi.
670 metre rakımlı ilçenin jeolojik yapısının eski yapısı yer katmanları farklılık gösterirken Güneydoğu Torosların alt-doğu kolu ilçe hudutları içinden geçiyor ve Beykent dağları olarak adlandırılıyor. Ve ayrıca Garzan yöresinde aşınmış dağ kütleleri arasında ve çevresindeki yayvan tepeler, düzlükler ve ovacıklar meydana gelmiş durumda.
İklim yapısı yazın mevsiminde sıcak ve kurak, kışın mevsiminde ise ılık ve yağışlı olurken bitki örtüsü olarak, bölge geneli aralıklı çalılıklarla örtülü.
Ekinli köyünde DSİ tarafından Yayıklı köyünde ise Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce yaptırılan birer sulama barajı ve gölet bulunmakta.
Kurtalan’ın coğrafi yapısı içerisinde; akarsuların kenarlarında kısmen derin dik, kayalık ve eğimli yerler ile küçük sazlıklar bulunup yer yer kaynak suları yer almakta.